Dumaan sa timeline ng tiktok ko ang pagbati ni John Manalo kay Erika na kanyang nobya. Nabanggit ni John na wala pang naiimbentong mga salitang ang tutumbas sa kanyang nararamdaman sa dalaga. Sagot ang kataga mula sa tanong ni Erika kay John Manalo na, "Mahal mo pa ba ako?"

 Isang araw sa panahong panalo na ang mundo laban sa COVID-19, malugod akong nagtungo sa paaralang pinapasukan. Kagubatan ng malulusog na pagbati at ngiti mula sa mga bata ang bumungad. Maganda ang araw. Bago na ang gawi ng daigdig.

Sa loob ng opisina, habang hinahanda ang mga gamit na dadalhin sa silid-aralan, napahiyaw sa sakit ng dibdib ang isa sa kapwa guro. Kumapit sa mga bagay na malapit. Mahigpit. Tumingala. Namimilipit. Namuti ang mata. Nagkakagulo. Hindi malaman ang gagawin ng mga guro sa paligid.

Nawalan ng malay si Ginang Salamares. Isang guro ang kumapa, wala nang pulso, hindi na humihinga. Samantala, may isang naglakas-loob, kumuha ng ammonia, pinaamoy. Napakatagal. Banayad na tumulo ang pawis sa mga nakapaligid.

Namulat. Nagulat ang buong populasyon. Ngunit may iba sa gawi ng ginang. Wala sa ulirat. Natataranta. Hindi mapakali. Mayroong nais gawin na hindi mahanap, hindi makuha.

Kumapit muli sa dibdib, sa ulo. Sinabing, ayaw ko nang maging guro. Lilibot muna ako sa Pilipinas, pagkatapos, babalik ako.

Sigurado ang ginang sa sinambit. May galak. Punung puno ng pag-asa. Mula sa pagkamatay, nagising na may determinasyong tuparin ang matagal nang sinasambit na pangarap.

Zombie na nga bang maituturing si Ginang Salamares? Namatay at nabuhay muli. Ngunit sa halip na tao ang nais kainin, bigla siya naging gutom na makamit ang kanyang pangarap.

Kaya pala sa mga pelikula, pinakikitang utak ang gustong kuhain at kainin ng mga zombie, naroroon kasi lahat ng ating pangarap.

• Panaginip noong ika-14 ng Mayo, 2020

Mars, keri ba tayes sa salubong? Puslit na lang ako after putukan ah. Picture muna kami nila mudang tapos ng lapuk, gora na akes dyan. Saan ba tayes ngayon? Kaninong balur? Sa amin na lang waley akong kasama sa dorm. Umuwi sa probinsya silang lahat. Ilan pwede? Sama ko bowa ko ah? Okay. Basta ambagan ‘to ah? Dala na rin kayo ng mga mangangata at nomo para gora agad. 

Boom! 

Happy Nuyir Baks! Buti naman nagpakita ka na. Hoy pasensya magulo pa ang kwarto. Okay lang. Sanay na kami. Tangina ka Tinay amoy alak ka na agad. Baks, sa baler kasi napatagay na agad me. Papunta na raw sila ah. Bakit kasi hindi pa kayo nag-antayan. Apat pa lang tayes. Umpisahan na ba? Anong chika mga baks? 

Boom!

Bakla ang init sa bahay mo! Magkano upa mo rito? 2K. Baks wag ka na magtiis dito. Napakaliit at napakainit! Alam mo naman madaming bayarin sa buhay. Hindi nga ako makachupa, makaawra dahil sa punyetang kahirapan. Char. Picture tayes mga baks. Pak! Tinay sa gitna ka. Lasing ka na agad? Baks sino na awra mo? Tigilan mo na mga constru! Wampipti! Puta. Haha. May open ba sa parlor niyo? Pa-side line naman baks. Kingina naman ubos na agad ang spag! Bakit kasi hindi kayo nagdala? Baks labas mo na ‘yung mga chichirya dyan. Bili ka ng yelo sa kanto dyan. Para malamig itong red horse. 

Boom! 

Baks pa-charge! Wala kang boardmate na gwapo? Daks ba siya? Tangina niyo ah. Hoy. Wag kang sumuka dyan. Tinay! Napakaharot! Matulog ka na. Pahigain nga ‘yan. Baks, bakit umiiyak? Hindi ka pa rin nakakamove-on sa straight na yon? Haha. Mahal ko pa eh. Tatlong taon na kayong break? Haha. Sampalin niyo nga ako. Gaga. Every year sinasampal ka namin. Pero pagkatapos kang palunukin ulit ng tamod mahal mo na ulit. Sherep eh. 

Boom! 

Umaga na! Uwi na ba kayo? Oo teh. Ambaho na namin. Unang araw ng taon amoy putok kayo. Sana naputukan na lang. Libog baks! Kaya ka laging walang pera. Libre lang chupa ko. Haha. Gago lasing ka nga. Wala akong kape rito. Bili kayo sa kabilang bahay. Uuwi ba ‘yang si Tinay? O rito muna sa bahay? Tinay! Gising hoy! Tangina ano bang ininom nito? Bakit lantang gulay? 

Boom!

Tulong! Dalhin natin sa ospital! Tangina ni Tinay! Bakla gumising ka! Bakit ganito? Hoy! Ano nangyari? Tumawag ka ng side car! May clinic dyan sa kanto! 

Bang! 

Isasarado na po natin ang kasong ito. Hinalay ang biktima. Nakuha na po natin ang hustisya. Opo. Nanlaban ‘yung mga humalay sa babae. Dumepensa lang po ang ating kapulisan. Sumalangit nawa si Kristina. 

 Muli na namang tumunog ang himpapawid.  Hudyat na may kinuhang buhay ang mga halimaw.  Sa tuwing aalingawngaw ang pagsabog,  kanya-kanyang takbuhan ang mga magulang para hanapin ang mga anak.  O di kaya'y tatawagan para masiguardong ligtas ba ang isang kapamilya sa naganap.  Parang mga inahing manok na bibilangin ang inakay at mag-iiyakan kapag nagkulang. 

Nakasanayan na sa bayan ng Quezon ang pagsasabi ng "Tao po" bago buksan ang pinto sa tuwing kakatok. Pagpatak ng alas sais ng gabi, lahat ng kakatok sa pintuan ay kailangang siguradong tao at hindi nagkatawang-tao lamang. 

Nagbago na ang panahon.  Kahit maliwanag ang sikat ng araw, kailangan nang malaman kung tao nga ba ang nasa labas ng pinto.  May mga halimaw kahit mulat ang mata ng mga nasa paligid.  Wala rin namang magagawa ang testigo.  Kung saasabihing nakita ang pangyayari, kinabukasan tuluyan nang mabubulag.  Kung gagamitin ang boses,  hindi pakikinggan,  mamamalat na lang, kung suswertehin, mawawala ang dilang matulis.  

Lahat ng nagaganap ay bulgar.  Hindi na sila nagtatago.  Taas-noong pinagmamalaki. May yabang sa bawat yabag.  Habang lumalakas ang paglagatok ng sapatos sa sahig, papalapit nang papalapit sa tahanan, may mga gamunggong pawis ang tumutulo sa ulo ng maaaring maging susunod na maisasama sa bilang ng mga kaaway.  Sa paglagpas ng rumorondang halimaw, susundan ng mga mata ang mga asong ulol at huhulaan sino sa kapit-bahay ang tunay na pakay.  

Naglalaway.  Nais makalasap ng sariwang dugo.  Mas masarap silang mga matatapang.  Walang lasa ang mga nagmamakaawa.  Higit na tataas ang apoy at mas magiging makapangyarihan kapag dumanak ang dugo ng mga lumalaban.  

Isa.  Tatlo.  Sampu.  Tatlumpu.  Isang-daan.  Hanggang sa mapagod na lang ang mga tao sa bayan sa pagbibilang.  Kasabay ng pagtigil sa pagtatantos, nasanay na rin ang kabahayan sa mga nawawalang buhay.  Sa tuwing may anunsyo ng kamatayan, wala na rin ang kaba sa kanila na maaaring sila na sa susunod.  Minsan na lang sila makaramdam, kapag ang kamag-anak nila'y wala pa ring balita ilang minuto matapos ang wang-wang ng mga halimaw. 

Nagbago na ang sinumpaang tungkulin.  Nagbago na ang pinaglilingkuran.  Sila na ang diyos.  Sila na ang batas.  Sila na ang nasa itaas.  Sanayan lang sa bayan na ito.  Normal na lang ang patayan.  Mas brutal,  mas pinagpapala. 

-ika-27 ng Disyembre taong 2020 sa gitna ng pandemya. Tarantado si Duterte at si Duque. 

 Gusto kong magbisikleta papunta sa malayong lugar.  Doon sa walang nakakikilala sa akin. Doon sa malayo sa gulo. Sa walang may pakialam. Sa walang pakiramdan na sinisiksik ko ang sarili sa buhay ng iba. Sa lugar na hindi ako nagmamakaawang mapansin.

Gusto kong magbisikleta. Gusto kong mapagod kapapadyak. Para iba naman ang maramdaman. Para mawaglit sa isip kong malungkot ako. Para hindi na sumanib ang kakarampot na halaga ng aking presensya. Nakakapgod ang tumakbo ngunit wala namang paroroonan. Pero mas nakapapagod ang tumatakbong isip papunta sa kawalan. 

May mga araw na ayaw ko nang bumalik. Mas gusto kong tuklasin kung ano ba ang buhay sa malayong lugar. Malaya? Siguro. Kakayanin ko kayang mag-isa? Siguro. Hinahanda ko naman ang sarili para sa araw ng pag-alis ko. Para kapag umalis ako, sisiguraduhin kong matatapos ko ng sinimulan. 

Pero gusto ko talagang umalis ngayon. Gusto kong tumakas kahit ngayon lang. Ngayon lang.

-ika-25 ng Disyembre

Unang pasko sa gitna ng pandemya 

Lagi kong nakikita ang sariling nagsasalita sa harap ng madaming estudyante. Nagkukwento ng mga karanasan sa buhay. Mga bagay na pwedeng maging inspirasyon sa pagtanda. 

Naiisip na isang araw tatapikin ng dating guro para magbigay ng mensahe sa mga magtatapos. Tatayo sa harapan, lahat makikinig. Hihinto ang oras ng mga bata at tututok lang sa mga salitang lalabas sa bibig. 

Kaso malabo. Hindi naman ako huwarang estudyante. Lalong hindi matagumpay ang buhay ngayon. Lagi lang akong nasa gitna. Hindi magaling. Wala sa itaas. Hindi hinahangaan ng mga kaklase. Hindi unang pinipili. 

Kaya malabo pa sa putik ang pagkakataong maging panauhing pandangal. Mamumuti na ang mata mo kahihintay. Dito kasi sa Pilipinas, kailangan maging mataas na tao ka muna bago ka kilalaning marangal. Kailangan ng titulo para makita nila ang iyong halaga. 

Kaya para sa isang tulad ko, hindi na aasa para hindi masaktan. Malayo ang agwat ko sa mga naimbitahan. Kumbaga, 100mbps ang gamit nila, ako mag-inquire pa lang para makabitan ng 50mbps na wifi. 

Hindi ko rin maintindihan kung bakit laging ang nagsasalita sa harapan ay mga matataas na tao na. Mga matatalino. Mga magagaling sa simula pa lang ng pag-aaral. Mga pinagpala ng kadalian ng buhay. O di kaya’s sinwerte sa pagkakataon. Mga matatapang na sumugal. 

Ngunit lahat nang iyon ay inspirasyon para lang sa mga nasa harapang upuan. Palayo nang palayo sa entablado, palabo nang palabo dahil hindi na tatagos sa puso ng mga nakikinig. Animo’y ang kinakausap na lang ay mga katulad niyang magagaling, masisipag, mga nasa priority lane ng eskwelahan. 

Kaya sinong haharap para sa mga hindi gaanong kagalingan? Sinong tatayo at tagapagsalita ng mga estudyanteng nasa row 3 at 4? Mga estudyanteng tinatabi sa mga matatalino kapag may exam para mahatak ang score ng eskwela? 

Wala. Dahil mahina ang ningning sa kanila. Bago pa man mapili, mahaba pa ang listahan sa harapan. At kung malapit na ang iyong oras, hahakbang na sa harapan ng umaasang mga estudyante, mayroong muling taong mas magaling sayo ang pipiliin. 

Kasi sa Pilipinas, kailangan munang maging matagumpay, kailangang may narating na, kailangang may napatunayan, bago tayo mapakinggan. 

Ako si Dan. Wala pa akong nararating. Wala pang maipagmamalaki. Nasa harapan para sa mga taong nasa likod ng pila. Taas-kamao para sa mga hindi magagaling at laging kulelat. Daratimg din ang oras na kakampi sa atin ang tadhana. Huwag sukuan ang sarili. Tayo-tayo na lang ang magkakakampi. 

Hindi ko mawari kung masasabi nga bang swerte ang dinaranas ni lola ngayon. 

Limang taon na mahigit nang magsimulang kumalas ang mga alaala sa isip ni lola. Nagtatawanan pa ang lahat kapag may simpleng pagkakamali sa mga ginagawa. Natural kasi kay lola ang pagiging palabiro. 

May umagang nilagyan niya ng toothpaste ang suklay para gawing sipilyo. ‘Yung tinidor, marahang pinadaloy sa kanyang buhok upang umayos. Nainom niya rin ang tubig na pinagbabaran ng pustiso. Mga maliliit na bagay na hindi napansing senyales na pala ng kanyang sakit. 

Unti-unti, sa paglipas ng mga taon, hindi lang mga gawi ang nawaglit. Nakalimutan na maging kaming mga kamag-anak. Kahit ang sarili, sa harap ng salamin, sinasigawan, inaaway, dahil nakatingin umano sa kanya ang matandang hindi niya kilala. 

Sa tuwing dumadalaw kami sa La Union, naikukwenta ni lola ‘yung panahong nawala umano siya sa Laguna de Bay. O kaya ‘yung nahulog siya sa hagdan at dinala ng ambulansya. Maging ang hindi niya pagtatapos sa mababang paaralan, ngunit buong pagyayabang niyang isisigaw na hindi siya illiterate. 

Hindi namin alam kung totoo ang lahat. Pag-aari niya ang alaala, ‘yun na lang ang dala niya sa buhay. At kakaunti na lang, huwag nang galawin pa. Paulit-ulit. Araw-araw. Hindi kami nagsasawang makinig. Magkahawak ang kamay. Kahit hindi na kami makilala. Mahalaga ay may kasama sa paglalahad ng nakaraan. 

Kasabay ng pagkawala ng alaala ang paglaya niya mula sa pakiramdam

Isang taon nang namatay ang panganay niyang anak, tinatanong pa rin kung kailan babalik ang babaeng kasama niya sa iisang bubong. Sa araw kasi ng libing, dumaan sa harap ang anak, may dalang maleta, nagpaalam na mangingibang bansa lamang. Hindi niya naramdaman ang sakit ng pagkawala ng anak, ng pagdala ng pusong butas ngunit mabigat. 

Limang taon mahigit na rin nang mamatay si lola. Kasama ng kanyang alaala ang buo niyang pagkatao. Tinangay lahat. Gigising. Kakain. Magkukwento ng pagkaligaw sa Laguna de Bay, ‘yung ambulansya, ‘yung tungkol sa pagiging literate niya. Buong magdamag. Minsan kakanta ng Manang Biday. Sasayaw. 

Swerte nga ba ang kawalan ng alaala? Ano ba ang pakiramdam ng gumising sa umaga na malaya sa pait ng kahapon? Hindi ba’t ang buhay ay binubuo ng pinagtagpi-tagping mga eksenang lumipas? 

Limang taon na rin mahigit. Wala na si lola. ‘Yung lola sa alaala namin. 

Sana sa susunod na pagdalaw namin sa La Union, nakangiti pa rin siyang sasalubong, kahit matagal na kaming hindi kilala. 

-October 19, 2020

-Walong buwan na ang COVID-19 Pandemic

 Sana hindi na tayo bumalik sa normal. 

Sana pagkatapos nitong delubyo ni Duterte at ng COVID-19, gumising tayo sa mas magandang Pilipinas. 

Mas maayos at pangkalahatang kalusugan. Sana mabigyan na ng pagpapahalaga at mataas na sahod sa nars at doktor nang dito na sila maglingkod. 

Walang nakawan. Mga nakaupo sa pwesto, karapat-dapat silang nandoon. Hindi ‘yung binigyan ng pwesto dahil tumulong sa kanya? Hindi ‘yung dating heneral. Hindi ‘yung basta na lang ibigay ang posisyon. 

Sana wala nang mga mambabatas na mga tuta rin ng pangulo. Nakakapag-isip mag-isa. Tunay na humahalili sa kanyang nasasakupan. Tunay na kahanay ng maliliit na tao sa bansa. 

Malayo pa, Pilipinas. Hindi pa natin makikita ang tunay na liwanag. Hindi tayo nasisilaw dahil bulag tayo sa katotohanan. Sumisikat lang ang araw pero hindi pa rin tayo nagigising.. 

Nakakapagod. Kaya pa ba? 

Bakit ganyan ka magtapi ng twalya? Bakla ka ba? Tanong ng nanay ni Romel nang makita siya sa kwarto't katatapos lang maligo. Hindi malaman ng katorse anyos na binata ang mali sa pagpupunas niya. Nagtataka kung bakit ganoon ang paghuhusga ng ina nya sa kinikilos niya. 

(mula sa sanaysay na ‘Tungkol sa katamaran ng mga Pilipino’ NI JOSE RIZAL)